Διδάσκοντας δεξιότητες αυτο-υπεράσπισης σε νευροδιαφορετικούς μαθητές Λυκείου
Το να μπορείς να υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου δίνει μεγαλύτερη πρόσβαση στον κόσμο γύρω σου. Αυτή η απλή πράξη ανοίγει πόρτες και δημιουργεί ευκαιρίες που αλλιώς ίσως να μην υπήρχαν
Η αυτο-υπεράσπιση είναι μια σημαντική δεξιότητα που όλοι χρειάζεται να μάθουν. Σημαίνει κατανόηση των προσωπικών αναγκών και ικανότητα επικοινωνίας αυτών των αναγκών στους άλλους με σκοπό την εξασφάλιση υποστήριξης. Το να μπορείς να υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου δίνει μεγαλύτερη πρόσβαση στον κόσμο γύρω σου. Αυτή η απλή πράξη ανοίγει πόρτες και δημιουργεί ευκαιρίες που αλλιώς ίσως να μην υπήρχαν.
Η εφαρμογή της αυτο-υπεράσπισης για ένα νευροδιαφορετικό άτομο δεν έρχεται πάντα φυσικά. Πολλοί νευροδιαφορετικοί δυσκολεύονται με αυτήν τη δεξιότητα για διάφορους λόγους: φόβος μήπως κριθούν, έλλειψη πραγματικής κατανόησης των αναγκών τους ή δυσκολία να εντοπίσουν πώς να τις επικοινωνήσουν αποτελεσματικά σε άτομα που μπορούν να βοηθήσουν. Σε έναν γρήγορο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, όσοι αυτο-υπερασπίζονται τον εαυτό τους βιώνουν μεγαλύτερη πληρότητα. Όταν οι ανάγκες τους ικανοποιούνται, ζουν πιο ευτυχισμένα. Για αυτόν τον λόγο είναι εξαιρετικά σημαντικό τα νευροδιαφορετικά άτομα να κατακτήσουν αυτήν τη δεξιότητα με μεγάλη επίδραση στη ζωή τους.
Ως σχολική ψυχολόγος και υπεύθυνη τις τάξεις του λυκείου, έχω δει πολλές φορές νευροδιαφορετικούς μαθητές να δυσκολεύονται με την αυτο-υπεράσπιση. Αυτή η δυσκολία δημιουργεί ένα «φαινόμενο χιονοστιβάδας»: οι μαθητές δεν αυτο-υπερασπίζονται, οι βαθμοί πέφτουν ή εμφανίζονται κοινωνικά προβλήματα, και ο κύκλος συνεχίζεται. Οι περισσότερες συζητήσεις που κάνω με μαθητές και γονείς αφορούν την εκπαίδευση όλων για τη σημασία της αυτο-υπεράσπισης. Ωστόσο, οι μαθητές παραμένουν συχνά αβέβαιοι για το πώς να εφαρμόσουν αυτήν τη δεξιότητα στην πράξη. Σε αυτό το σημείο αναπτύσσω ένα σχέδιο για να τους τη διδάξω.
Πώς διδάσκω αυτήν τη δεξιότητα; Μέσα από μοντελοποίηση σε πραγματικά σενάρια και με επιβράβευση. Για παράδειγμα, αν ένας μαθητής με προσεγγίσει με ανησυχίες για τον βαθμό του σε ένα μάθημα, ξεκινάμε ρωτώντας πώς ζήτησε βοήθεια. Συνήθως η απάντηση είναι ότι δεν ζήτησε. Τότε συζητάμε μαζί διάφορους τρόπους να ζητήσει βοήθεια. Οι μέθοδοι διαφέρουν: ένας μαθητής με εκλεκτική αλαλία μπορεί να προτιμήσει να στείλει email στον εκπαιδευτικό, ενώ ένας μαθητής με ΔΕΠΥ μπορεί να επιλέξει μια συζήτηση πρόσωπο με πρόσωπο. Αφού ο μαθητής επιλέξει μια προσέγγιση με την οποία νιώθει άνετα, στην αρχή τον υποστηρίζω στην εφαρμογή της. Καθ’ όλη τη διαδικασία τον ενθαρρύνω με επιβράβευση.
Αφού διδαχθεί η δεξιότητα, χρειάζεται ενίσχυση. Αυτό το επιτυγχάνω με πολυεπίπεδη προσέγγιση. Αν ένας μαθητής έχει Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης (ΕΠΕ), μπορώ να εντάξω στόχο σχετικό με την αυτο-υπεράσπιση στο έγγραφο. Έτσι υπάρχει λογοδοσία, αφού πρέπει να συλλέγονται δεδομένα για την πρόοδο του μαθητή προς τον στόχο. Επιπλέον, ενθαρρύνω τη χρήση της δεξιότητας σε καθημερινές περιστάσεις. Κάθε φορά που ένας μαθητής με προσεγγίζει με πρόβλημα που μπορεί να λυθεί μέσω αυτο-υπεράσπισης, τον παροτρύνω να εξασκηθεί ξανά και ξανά. Σταδιακά, καθώς ο μαθητής κατανοεί καλύτερα την έννοια, τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του γίνονται ορατά. Αυτή η θετική ανατροφοδότηση καλλιεργεί μια νοοτροπία ανάπτυξης.
Καλλιεργώ αυτήν τη νοοτροπία δίνοντας στους μαθητές την ευκαιρία να εξασκηθούν συμμετέχοντας στις συναντήσεις του ΕΠΕ τους. Οι μαθητές είναι πάντα καλεσμένοι και έχουν ενεργό ρόλο στη συζήτηση. Μέσα από τον ανοιχτό διάλογο με όλους τους συμμετέχοντες, μαθαίνουν να εκφράζουν άποψη και να κάνουν δύσκολες ερωτήσεις. Συμμετέχουν σε αυτο-αναστοχασμό και βελτιώνουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν τις ανάγκες τους. Έτσι αναπτύσσουν ανεξαρτησία και αποκτούν δεξιότητες ζωής.
Για τα νευροδιαφορετικά άτομα η αυτο-υπεράσπιση είναι δεξιότητα που θα χρειάζονται και θα χρησιμοποιούν σε όλη τους τη ζωή. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μπορεί να χρειαστούν προσαρμογές. Στον χώρο εργασίας ίσως χρειαστεί να ζητήσουν συγκεκριμένα είδη υποστήριξης. Η αυτο-υπεράσπιση αξιοποιείται και σε κοινωνικές καταστάσεις. Μόλις κατακτηθεί, δημιουργεί αίσθημα επίτευξης και αυτοεκτίμησης.
Επειδή η αυτο-υπεράσπιση είναι τόσο σημαντική και επιτρέπει στα νευροδιαφορετικά άτομα να ανθίσουν, είναι απαραίτητο να διδάσκεται από μικρή ηλικία. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να εξηγηθεί σε διαφορετικά επίπεδα ικανοτήτων, αλλά το βασικό είναι να αναπτυχθεί αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση. Τα νευροδιαφορετικά άτομα μαθαίνουν να ελέγχουν τη ζωή τους παίρνοντας αποφάσεις, θέτοντας όρια και επιτυγχάνοντας στόχους. Ανακαλύπτουν πώς να χρησιμοποιούν τη «φωνή» τους – όποια κι αν είναι η μορφή της – προς όφελος του εαυτού τους και των άλλων. Όταν κατακτήσουν την αυτο-υπεράσπιση, συχνά οδηγούνται να υπερασπιστούν συλλογικά και τις ανάγκες μιας ευρύτερης κοινότητας. Έτσι, ο κόσμος γίνεται καλύτερος τόσο για τους νευροδιαφορετικούς όσο και για τους νευροτυπικούς ανθρώπους.
Μετάφραση από το άρθρο: Teaching Self-Advocacy Skills to the Neurodiverse Student Population
by Catherine Kloss, Ed.S., NCSP
