ΔΕΠ-Υ στην τάξη:
Έξυπνες πρακτικές για νηπιαγωγούς και δασκάλους των πρώτων τάξεων του δημοτικού
Η ΔΕΠ-Υ συχνά παρουσιάζεται ως κάτι που χρειάζεται «βελτίωση» ή «αντιμετώπιση». Όμως σπάνια λέγεται πως οι άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ διαθέτουν ένα χάρισμα, μια υπερδύναμη – το δημιουργικό μυαλό τους. Το μυαλό αυτό μπορεί να βλέπει εκεί που δεν βλέπουν οι άλλοι. Οι άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ σκέφτονται «έξω από το κουτί», καθώς για εκείνους… δεν υπάρχει κουτί.
Ο αθόρυβος σύμμαχος της υπερ συγκέντρωσης τους επιτρέπει να εστιάζουν με πάθος σε αυτό που τους κεντρίζει το ενδιαφέρον, ξεχνώντας πείνα, κόπωση ή χρόνο. Έτσι, οδηγούνται συχνά σε σπουδαία έργα.
Το «δημιουργικό χάος», αν και δύσκολο στη διαχείριση, με τα σωστά εργαλεία, τη μεθοδικότητα και την υποστήριξη, μπορεί να γίνει έμπνευση και δύναμη. Παρόλα αυτά, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ στην καθημερινότητά τους –εντός κι εκτός σχολείου– είναι υπαρκτές και μερικές φορές σοβαρές.
Στόχος του παρακάτω οδηγού είναι να δώσει πρακτικές ιδέες που θα βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς στην πράξη και θα προσφέρουν στους μαθητές μια ανάσα αποσυμφόρησης και αυτορρύθμισης.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διαμόρφωση της τάξης, το κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό καθώς και τη θετική στάση-ενίσχυση από τον εκπαιδευτικό προς τον μαθητή.
🪴 1. Διαμόρφωση της τάξης
Μια ήρεμη, οργανωμένη τάξη βοηθά και το πιο ανήσυχο μυαλό να βρει ρυθμό.
- Κρατήστε τη διακόσμηση λιτή, χωρίς υπερβολικά χρώματα ή εικόνες στους τοίχους.
- Δημιουργήστε γωνίες δραστηριοτήτων με παιχνίδια μνήμης, σταυρόλεξα, λαβυρίνθους, «βρες τη διαφορά», παζλ, lego.
Για το νηπιαγωγείο:
- Γωνιά πλαστελίνης: Η επαφή με την απαλότητα της ζύμης χαλαρώνει και αποφορτίζει. Δώστε πλαστελίνες και αφήστε τον μαθητή να δημιουργήσει.
- Γωνιά νερού (όταν το επιτρέπει ο καιρός): Ένα μπολ με νερό και σφουγγάρια είναι αρκετό– η αίσθηση του νερού ηρεμεί το νευρικό σύστημα.
- Γωνιά ανάγνωσης: Ένα μικρό μέρος με μαξιλάρια και βιβλία όπου το παιδί μπορεί να χαλαρώσει μόνο του ή με έναν φίλο.
Για το νηπιαγωγείο και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού:
Προβλέψτε έναν μικρό χώρο για εκτόνωση των μαθητών σε μία άκρη της τάξης με:
🧩 2 μαξιλάρια και λίγα βιβλία ή χαρτόνια, ψαλίδι, αυτοκόλλητα.
🧩 επιτραπέζια όπως σκάκι ή τράπουλα ώστε ο μαθητής να ασχοληθεί για λίγο μόνος του με τις κάρτες ή τα πιόνια.
🧩 κάρτες με γράμματα ή εικόνες της εποχής για παρατήρηση.
🧩 έναν μεγεθυντικό φακό και φύλλα δέντρων – αφήστε το παιδί να παρατηρήσει για λίγα λεπτά και ρωτήστε τι είδε.
🧩 παζλ ή παιχνίδια μνήμης για απαραίτητες στιγμές ηρεμίας.
🎒 2. Κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό
Οι συχνές εναλλαγές δραστηριοτήτων (από αυτές που απαιτούν συγκέντρωση) και τα μικρά διαλείμματα κίνησης βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ-Υ.
- Χρησιμοποιήστε fidgets ή ένα αντιστρές μπαλάκι. Αν δεν έχει το δικό του, μπορείτε να του δανείσετε εσείς ένα, «θα σου δώσω το μπαλάκι όση ώρα είμαστε στη τάξη και μετά εσύ θα μου το γυρίσεις». Έτσι αναγνωρίζετε την ανάγκη του παιδιού, ενώ θέτετε σαφή όρια για το μπαλάκι που δανείσατε.
- Ειδάλλως αφήστε το παιδί να παίζει με τη γόμα του (ή άλλο αντικείμενο) από τη στιγμή που δεν ενοχλεί. Κάντε συμφωνία μαζί του: «θα το έχεις στο χέρι σου, αλλά δεν θα πάει στο πάτωμα και δεν θα κάνει θόρυβο». Αποδέχεστε την ανάγκη του παιδιού αλλά βάζετε τα όρια σας. Έτσι «φτιάχνεις τον χώρο» με την δική σας συμβολή.
- Δώστε λίγο ατομικό χρόνο για αποσυμφόρηση στη γωνιά χαλάρωσης ή στα επιτραπέζια.
🌞 3. Θετική στάση και ενίσχυση προς τον μαθητή και όρια
Μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν συχνά χαμηλή αυτοπεποίθηση και απογοητεύονται εύκολα. Η θετική ενίσχυση είναι κλειδί: αναγνωρίστε την προσπάθεια, όχι μόνο το αποτέλεσμα. Είναι σημαντικό να επιβραβεύεται κάθε επιθυμητή τους συμπεριφορά χρησιμοποιώντας θετικούς ενισχυτές, κυρίως με κοινωνική ανταμοιβή και όχι με κάποιο υλικό αγαθό.
Μερικά παραδείγματα:
- «Τώρα που ολοκλήρωσες την κατασκευή, θα είσαι εσύ αυτός που θα μοιράσει τα χαρτόνια.»
- «Σήμερα διάλεξε εσύ το βιβλίο για την ώρα της χαλάρωσης.»
- «Ποια δραστηριότητα θέλεις να ξεκινήσουμε πρώτη; (Δώστε δύο επιλογές)
🧩 4. Οργάνωση και υποστήριξη μέσα στην τάξη
Οι μαθητές με ΔΕΠ-Υ επωφελούνται από σαφείς οδηγίες, οπτικά βοηθήματα και δομημένο πρόγραμμα.
Σαφείς και σύντομες οδηγίες
«Τοποθέτησε την τσάντα σου στη θέση της και έλα να καθίσεις.»
Έλεγχος με ερωτήσεις
«Είσαι ευχαριστημένος με τον τρόπο που κάθεσαι; Ξέρεις πώς να βρεις τον σωστό τρόπο ή θέλεις να σε βοηθήσω;» Μπαίνω στην διαδικασία να τον ακούσω και μαζί να βρούμε λύση.
«Μήπως θυμάσαι ποιο τετράδιο θα χρησιμοποιήσεις τώρα; Της αριθμητικής το μπλέ, ή της γλώσσας, το κίτρινο; » (Δημοτικό)
Ακούστε τις απαντήσεις και βρείτε μαζί λύση — η συνεργασία χτίζει εμπιστοσύνη.
Οπτικά ερεθίσματα που κεντρίζουν το ενδιαφέρον και βοηθούν στην οργάνωση
- Χρησιμοποιήστε διαφορετικά χρώματα για κάθε μάθημα
- Σε κάθετη στήλη με σκρατς, χρησιμοποιήστε εικόνες που δείχνουν τη ροή της ημέρας
- Post-it με λέξεις¨κλειδιά ή ζωγραφιές για την επόμενη δραστηριότητα.
Κατακερματισμός των οδηγιών
- Αντί για «Κάνε την κατασκευή σου», πείτε:
«Πρώτα κόψε το περίγραμμα»,
«Μετά κόλλησέ το στο χαρτί»,
«Τώρα γράψε το όνομά σου».
Κάθε βήμα ξεχωριστά. - «Πως θέλεις να ξεκινήσεις εσύ» – πολύ σημαντικό να του δείξετε εμπιστοσύνη, γιατί κάθε παιδί είναι μοναδικό και έχει τον δικό του τρόπο.
- Προσοχή! Μην δώσετε όλες τις οδηγίες εξαρχής: κάθε φορά που ολοκληρώνει ο μαθητής ένα βήμα, του εξηγείτε το επόμενο. Ωστόσο, στην αρχή μπορείτε συνοπτικά να του αναφέρετε όλα τα στάδια της εργασίας που θα πρέπει να υλοποιήσει.
- Χρησιμοποιήστε χρονόμετρο (αν δεν αγχώνει):
«Έχεις 10 λεπτά για τη δραστηριότητα και μετά 5 λεπτά διάλειμμα.»
Μικρές προσαρμογές
- Τοποθετήστε το παιδί κοντά στον δάσκαλο, μακριά από παράθυρα ή θορύβους.
- Δώστε μικρές “αποστολές” που λειτουργούν σαν διαλλειμάκι:
«Μπορείς να φέρεις το στυλό;»
«Μπορείς να πας αυτό το χαρτί στη διπλανή τάξη.» Αν το παιδί είναι ντροπαλό η έχει ήπιο κοινωνικό έλλειμα θα του είναι δύσκολη αυτή η έκθεση. Ότι κάνουμε, πάντα το κάνουμε ανάλογα με την περίπτωση.
- «Γίνε βοηθός μου για λίγο στην τάξη.»
- «Πιες λίγο νερό και μέτρα ως το δέκα από μέσα σου.»
Ενίσχυση συγκέντρωσης και οργάνωσης
Δημιουργήστε οπτικό πρόγραμμα ημέρας (με εικόνες ή λέξεις):
Καλημέρα (στον κύκλο) → Σνακ → Κήπος → Θεατρικό παιχνίδι→ Φαγητό → Σχόλασμα.
Χρησιμοποιήστε πίνακα προόδου με κουτάκια ✔️ που το παιδί τσεκάρει όταν ολοκληρώνει κάθε δραστηριότητα.
Σύστημα επιβράβευσης:
Κάθε θετική συμπεριφορά δίνει ένα ⭐. Στα 10 αστέρια, το παιδί κερδίζει μια μικρή ανταμοιβή:
«Θα διαλέξεις το επόμενο παιχνίδι» ή «Θα είσαι πρώτος στη σειρά για τον κήπο».
Χρησιμοποίησε το παιχνίδι : “Simon Says” (Ο Σάιμον λέει)
Ο Σάιμον δίνει οδηγίες στο παιδί και εκείνο πρέπει να ακολουθήσει μόνο τις εντολές που ξεκινούν με την φράση:
«Ο Σάιμον λέει να αγγίξεις την μύτη σου και μετά να πιάσεις τον μαρκαδόρο για να γράψεις». Αυτό το παιχνίδι βοηθά στον αυτοέλεγχο του παιδιού, καθώς και το εξασκεί στην εστίαση της εντολής.
Καθημερινή κίνηση
Η κίνηση βοηθά τη ρύθμιση και τη συγκέντρωση. Παιχνίδια με μπάλες, μουσική και χορό, ασκήσεις του σώματος, βοηθούν στην υπερκινητικότητα.
Δεν χρειάζεται ειδικός χώρος – αρκεί να μετακινηθούν λίγο τα θρανία ή να βγείτε για λίγα λεπτά στην αυλή.
- Δημιουργήστε καθημερινά την «ώρα της χαλάρωσης» με απαλή μουσική και απλές ασκήσεις γιόγκα ή διατάσεις.
- Δώστε ρόλο συντονιστή ή βοηθού στο παιδί με ΔΕΠ-Υ.
- Προσθέστε στο πρόγραμμα χορό ή ρυθμικά παιχνίδια όπως «Χόκι Πόκι», «Μακαρένα», «Α ραμ σαμ σαμ».
Άσκηση αναπνοής – “Ανάπνευσε σαν λιονταράκι”
Ζητήστε από το παιδί να σας μιμηθεί και να πάρει βαθιά εισπνοή, καθώς χαμηλώνετε σε βαθύ κάθισμα. Έπειτα εκπνεύστε κάνοντας έναν μακρύ βρυχηθμό σαν λιοντάρι. Επαναλάβετε όσες φορές χρειαστεί. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να βγάλει την ένταση και να συγκεντρωθεί.
Brain Breaks – μικρές παύσεις για τον εγκέφαλο
Τα brain breaks, τα λεγόμενα εγκεφαλικά διαλείμματα, είναι σύντομες κιναισθητικές εναλλαγές κατά την διάρκεια των μαθησιακών δραστηριοτήτων που κινητοποιούν διαφορετικά δίκτυα του εγκεφάλου. Ο σκοπός της εφαρμογής τους είναι να αναζωογονηθούν εκείνες οι περιοχές του εγκεφάλου που λειτουργούν με υψηλή ένταση ή μπλοκάρονται από το άγχος. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε μεμονωμένα είτε ομαδικά σε όλη την τάξη.
Παραδείγματα:
- «Κάνε ισορροπία στο ένα πόδι για 20 δευτερόλεπτα.»
- «Κινήσου σαν βατραχάκι για 10 δευτερόλεπτα.»
- «Πάρε 6 βαθιές ανάσες.»
- «Σκίσε ένα χαρτί.»
- «Φούσκωσε ένα μπαλόνι.»
🌼 Μια τελευταία σκέψη
Αφουγκραστείτε τα παιδιά σας.
Παρατηρήστε πότε έχουν ανάγκη για κίνηση, για ηρεμία ή απλώς για ένα χαμόγελο.
Η ΔΕΠ-Υ δεν είναι αδυναμία, ούτε μόνο δυσκολία. Είναι και δύναμη — μια διαφορετική οπτική στον κόσμο. Ο κόσμος μας χρειάζεται αυτήν τη μοναδική ματιά.
Σε έναν κόσμο ιδανικά πλασμένο, ας είμαστε εμείς τέλειοι-ατελείς.
