νευροδιαφορετικότητα 101
Ποια είναι τα νευροδιαφορετικά παιδιά και πώς μπορούμε να τα υποστηρίξουμε;
Της Ελένης Λιβανίου, εκπαιδευτικής ψυχολόγου PhD
Η νευροδιαφορετικότητα (ή νευροποικιλότητα) είναι μια έννοια που αναγνωρίζει τις φυσικές παραλλαγές στην ανθρώπινη νευρολογική ανάπτυξη και λειτουργία. Θεωρεί καταστάσεις όπως τις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, το σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, τη Δυσλεξία, την Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή, την Αναπτυξιακή Διαταραχή Κινητικού Συντονισμού και τη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος όχι σαν ελλείμματα ή διαταραχές που πρέπει να «διορθωθούν», αλλά σαν μέρος της φυσιολογικής ποικιλομορφίας των ανθρώπινων εμπειριών.
Ο όρος προωθεί την ιδέα ότι τα νευροδιαφορετικά άτομα έχουν μοναδικά πλεονεκτήματα και προοπτικές, ενώ αναγνωρίζει επίσης ότι μπορεί να αντιμετωπίσουν προκλήσεις που απαιτούν υποστήριξη και πλαισίωση. Ριζωμένη στην ένταξη και την αποδοχή, η νευροποικιλότητα υποστηρίζει περιβάλλοντα και συστήματα που επιτρέπουν σε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από τη νευρολογική τους σύνθεση, να εξελιχθούν και να ενταχθούν ομαλά στην κοινωνία. Σε ό,τι αφορά στα παιδιά, η υιοθέτηση της νευροδιαφορετικότητας επικεντρώνεται στην κατανόηση και αποδοχή αυτών των διαφορών μέσα στον χώρο του σχολείου και της τάξης και στην υποστήριξη των παιδιών με ποικιλόμορφες παρεμβάσεις ώστε να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους.
Μια άλλη επιστημονική τοποθέτηση για τη νευροδιαφορετικότητα είναι αυτή του Harvard Medical School (What is neurodiversity?, Νοέμβριος, 2021):
«Η νευροποικιλότητα περιγράφει την ιδέα ότι οι άνθρωποι βιώνουν και αλληλοεπιδρούν με τον κόσμο γύρω τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Δεν υπάρχει ένας σωστός τρόπος σκέψης, μάθησης και συμπεριφοράς και οι διαφορές δεν θεωρούνται ελλείμματα.
Ο όρος αναφέρεται στην ποικιλομορφία όλων των ανθρώπων, αλλά χρησιμοποιείται συχνά στο πλαίσιο της Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), καθώς και άλλων νευρολογικών ή αναπτυξιακών καταστάσεων, όπως το σύνδρομο ΕΠΥ ή οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες.
Τη δεκαετία του 1990, εμφανίστηκε το κίνημα της νευροποικιλότητας με στόχο την αύξηση της αποδοχής και της ένταξης όλων των ανθρώπων, αγκαλιάζοντας τις νευρολογικές διαφορές. Μέσω διαδικτυακών πλατφορμών, όλο και περισσότεροι άνθρωποι με ΔΑΦ ήταν σε θέση να συνδεθούν μεταξύ τους και να σχηματίσουν ένα κίνημα αυτοσυνηγορίας. Την ίδια περίοδο, η Αυστραλή κοινωνιολόγος Τζούντι Σίνγκερ επινόησε τον όρο «νευροδιαφορετικότητα» για να προωθήσει την ισότητα και την ένταξη των νευρολογικών μειονοτήτων. Ενώ είναι κυρίως ένα κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης, η έρευνα και η εκπαίδευση στη νευροδιαφορετικότητα είναι όλο και πιο σημαντική για το πώς οι κλινικοί γιατροί αντιμετωπίζουν ορισμένες αναπηρίες και νευρολογικές παθήσεις».
Παραδείγματα νευροποικιλότητας σε παιδιά σχολικής ηλικίας δείχνουν πώς εκδηλώνονται διαφορετικές νευρολογικές καταστάσεις στη μάθηση, τη συμπεριφορά και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του. Η αναγνώριση αυτών των παραδειγμάτων βοηθά τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους συνομηλίκους να κατανοήσουν και να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τους νευροδιαφορετικούς μαθητές.
1. Προσέγγιση βασισμένη στα δυνατά τους σημεία:
Τα νευροδιαφορετικά παιδιά συχνά έχουν μοναδικά πλεονεκτήματα, όπως αυξημένη δημιουργικότητα, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων ή προσοχή στη λεπτομέρεια. Η αναγνώριση και η καλλιέργεια αυτών των χαρακτηριστικών μπορεί να τα βοηθήσει να εξελιχθούν στους τομείς που τα ενδιαφέρουν.
2. Εξατομικευμένη υποστήριξη:
Κάθε νευροδιαφορετικό παιδί είναι μοναδικό, ακόμη και μέσα στο σύνδρομο που έχει διαγνωστεί. Οι προσαρμοσμένες προσεγγίσεις στην εκπαίδευση, τη θεραπεία και την καθημερινότητα μπορούν να βοηθήσουν στην κάλυψη των συγκεκριμένων αναγκών και των προγραμμάτων μάθησης.
3. Ενταξιακή Εκπαίδευση:
Τα σχολεία που υιοθετούν συμπεριληπτικές πρακτικές δημιουργούν περιβάλλοντα όπου τα νευροδιαφορετικά παιδιά μπορούν όχι μόνο να συνυπάρχουν, αλλά και να μάθουν μαζί με τους συνομηλίκους τους. Στρατηγικές όπως ευέλικτα καθίσματα, χώροι φιλικοί προς τις αισθήσεις (όραση, ακοή, αφή, όσφρηση) και διαφοροποιημένη διδασκαλία έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές.
4. Κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες:
Τα νευροδιαφορετικά παιδιά μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κοινωνική αλληλοεπίδραση και επικοινωνία ή συναισθηματική αποδιοργάνωση. Η διδασκαλία της ενσυναίσθησης και η προώθηση της κατανόησης από τους συνομηλίκους είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση του στίγματος και την οικοδόμηση υποστηρικτικών ομάδων μέσα στον χώρο του σχολείου.
5. Συνηγορία γονιών:
Οι γονείς παίζουν ζωτικό ρόλο στην αντιμετώπιση των αναγκών των παιδιών τους τόσο στα σχολεία, όσο και στα Δημοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας, τα Ιατροπαιδικά Κέντρα και τα Δημόσια Νοσοκομεία Παίδων. Η κατανόηση των δικαιωμάτων του παιδιού τους και η πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες είναι ουσιαστικής σημασίας.
6. Θεραπευτικές και τεχνολογικές παρεμβάσεις:
Υποστηρικτικές θεραπείες, όπως η εργοθεραπεία, η λογοθεραπεία και η ψυχοθεραπεία μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά και αποτελεσματικά τα νευροδιαφορετικά παιδιά. Επιπλέον, υποστηρικτικές τεχνολογίες, όπως οι υπολογιστές, το λογισμικό που μετατρέπει ένα κείμενο σε ομιλία και τα οπτικά χρονοδιαγράμματα μπορούν να παρέχουν πρακτική υποστήριξη σε διάφορα μαθήματα.
7. Μείωση του στίγματος:
Η εκπαίδευση της κοινωνίας σχετικά με τη νευροποικιλότητα βοηθά στην καταπολέμηση των στερεότυπων, προάγει την αποδοχή και διασφαλίζει ότι τα νευροδιαφορετικά παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που εκτιμά τη συμβολή τους.
8. Χτίζοντας την ανεξαρτησία τους:
Η ενθάρρυνση της αυτονομίας και της αυτο-υπεράσπισης εξοπλίζει τα νευροποικιλόμορφα παιδιά ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ενήλικης ζωής με αυτοπεποίθηση. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη διδασκαλία δεξιοτήτων (life skills), συναισθηματικής ρύθμισης και αυτογνωσίας.
Παραδείγματα νευροποικιλότητας σε παιδιά σχολικής ηλικίας:
1. Διαταραχή Αυτιστικου Φάσματος (ΔΑΦ):
- Ένας μαθητής με ΔΑΦ μπορεί να υπερέχει σε μαθήματα που περιλαμβάνουν μοτίβα, μαθηματικά και συστήματα ή να θυμάται ιστορικά γεγονότα με κάθε λεπτομέρεια, αλλά δυσκολεύεται με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τις ομαδικές δραστηριότητες.
- Μπορεί να προτιμά δομημένες ρουτίνες και να αγχώνεται με τις ξαφνικές αλλαγές.
- Οι αισθητηριακές ευαισθησίες μπορεί να το κάνουν να αποφεύγει θορυβώδεις καφετέριες ή τα έντονα φώτα στην τάξη. Μπορεί να αποδιοργανώνεται από διάφορους ήχους, υφές ή μυρωδιές και να χρειάζεται να καταφύγει σε μια ήσυχη γωνιά, στην χρήση ακουστικών για την ακύρωση θορύβων ή στην αλλαγή του υλικού που χειρίζεται.
- Αντίθετα, κάποια παιδιά μπορεί να αναζητήσουν αισθητηριακές διεξόδους, όπως να πιέζουν μπάλες άγχους ή να ταλαντεύονται στις κούνιες της παιδικής χαράς ασταμάτητα.
2. Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΕΠΥ, ΔΕΠΥ):
- Ένα παιδί με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύεται να μείνει συγκεντρωμένο στη διάρκεια του μαθήματος, αλλά να επιδείξει δημιουργικότητα και γρήγορη σκέψη σε πρακτικές ασκήσεις.
- Μπορεί να είναι σωματικά ανήσυχο και να κινείται συνεχώς μέσα στην τάξη προκειμένου να διαχειριστεί τα επίπεδα ενέργειάς του.
- Αυτά τα παιδιά συχνά συμμορφώνονται σε πολυαισθητηριακά περιβάλλοντα μάθησης με συχνά διαλείμματα.
3. Δυσλεξία:
- Ένας παιδί με δυσλεξία μπορεί να δυσκολεύεται με την ανάγνωση, την ορθογραφία ή τη γραφή, αλλά να έχει μεγάλη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων ή λεκτικής έκφρασης.
- Μπορεί να επωφεληθεί από βοηθητικά εργαλεία, όπως το λογισμικό μετατροπής κειμένου σε ομιλία ή επιπλέον χρόνο στις γραπτές ασκήσεις.
4. Δυσαριθμησία:
- Ένα παιδί με δυσαριθμησία μπορεί να δυσκολεύεται να κατανοήσει μαθηματικές έννοιες ή να θυμάται ακολουθίες, αλλά θα μπορούσε να υπερέχει στην αφήγηση, την τέχνη ή σε άλλα δημιουργικά θέματα.
- Η χρήση οπτικών βοηθημάτων, χειρισμών ή εξατομικευμένων στρατηγικών μπορεί να το βοηθήσει να κατανοήσει καλύτερα τα μαθηματικά.
5. Αναπτυξιακή Διαταραχή Κινητικού Συντονισμού (ΑΔΚΣ):
- Ένας μαθητής με ΑΔΚΣ μπορεί να έχει δυσκολία σε λεπτές κινητικές δεξιότητες (γραφοκινητικό συντονισμό και οπτικοκινητικό συντονισμό) ή αδρές κινητικές δεξιότητες (συμμετοχή σε αθλήματα).
- Μπορεί να λάμψει σε λεκτικές συζητήσεις και δημιουργικές δραστηριότητες επίλυσης προβλημάτων.
