τι είναι το

Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΕΠΥ ή ADHD)

Στην Ελλάδα έχει υπερισχύσει ο όρος ΔΕΠΥ που είναι η απευθείας μετάφραση του Αγγλικού ορισμού: Attention Deficit Hyperactivity Disorder – αλλά το ‘έλλειμα’ και η ‘διαταραχή’ συγχρόνως, δεν αφορά την πραγματικότητα του συνδρόμου με τη σειρά που έχουν τοποθετηθεί στην Ελληνική διατύπωση. Ίσως το ΔΕΠΥ σαν ακρώνυμο που υιοθετήθηκε να …θεωρήθηκε πιο εύηχο;

Το σύνδρομο ΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που εμφανίζεται στο 5% του σχολικού πληθυσμού. Το 2018 τα ποσοστά διαφοροποιήθηκαν σε 8,4% στα παιδιά και 2,5% στους ενήλικες. [*]

Το σύνδρομο ΕΠΥ αφορά μια ιδιαιτερότητα στη λειτουργία του εκτελεστικού συστήματος του εγκέφαλου και επηρεάζει πολλές συμπεριφορές του παιδιού. Όπως την ικανότητα να σταματήσει τον εαυτό του από το να σκέφτεται άσχετα πράγματα την ώρα που του μιλά κάποιος, ή στην τάξη στη διαδικασία της παράδοσης. Δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι σημαντικό και πρέπει να το παρακολουθήσει και τι ασήμαντο, όπως ο θόρυβος που ακούει ξαφνικά έξω, κι αυτό θα το κάνει να φύγει τελείως η προσοχή του από το μάθημα/την παράδοση ή τη μελέτη στο σπίτι.

Δεν μπορεί δηλαδή να αυτορυθμίσει και να αυτό-πειθαρχήσει τη σκέψη και προσοχή του στο εδώ και τώρα του μαθήματος που έχει να μάθει για την επομένη. Παρατηρείται δηλαδή, κατ’ εξακολούθηση, δυσκολία στο να φιλτράρει τι είναι σημαντικό και τι ασήμαντο, το πρέπει από το-δεν-πρέπει σε επίπεδο προσοχής και συμπεριφοράς, στο να διατηρήσει τη νοητική αλληλουχία – που πρέπει να εστιάσει την προσοχή του αποκλείοντας όλα τα άλλα εξωτερικά ερεθίσματα και σκέψεις.

Επιπλέον δυσκολεύεται στη ρύθμιση του συναισθήματος και στην ικανότητα εσωτερικού διαλόγου (τι μπορώ/δεν μπορώ, τι πρέπει/δεν πρέπει, τι με παίρνει/δεν με παίρνει να κάνω).

Η ΕΠΥ εκδηλώνεται σε 3 διαφορετικές μορφές και είναι απαραίτητο να εντοπιστεί ποια μορφή εκδηλώνει το παιδί. Ποιος δηλαδή είναι ο προεξέχων τύπος. Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται ήπια, μέτρια ή σοβαρά.

ΕΠΥ Απρόσεκτος τύπος – ΕΠΥ -Α (ADHD-I):

Η προσοχή του μεταπηδάει από το ένα ερέθισμα στο άλλο χωρίς το ίδιο να μπορεί να το ελέγξει, ώστε να αυτό-οροθετηθεί και να επανέλθει στην αρχική του δραστηριότητα. Η προσοχή του διασπάται αισθητηριακά:

  • Ακουστικά -ακούει μια κόρνα και ξεχνάει τι έλεγε ή τι έκανε γιατί σκέφτεται τι μάρκα αυτοκίνητο μπορεί να είναι, ή τι μηχανή.
  • Από μια μυρωδιά -μυρίζει το σάντουιτς του διπλανού και χάνει τη συγκέντρωση σε αυτό που έκανε, γιατί ξαφνικά θέλει να φάει.
  • Οπτικά – μιλάει η δασκάλα και χάνει τον ειρμό της σκέψης του γιατί συγκεντρώνεται σε κάτι που κόλλησε στα δόντια της.
  • Απτικά – η παγωμένη μεταλλική ξύστρα στα χέρια του μετά το ζεστό ξύλινο μολύβι, που κρατούσε όση ώρα έγραφε.

 

Το νέο αισθητηριακό ερέθισμα δηλαδή ακυρώνει το προηγούμενο και το παιδί ξεχνάει αυτό που έκανε.
Η προσοχή του όμως μπορεί να διασπάται κι από εσωτερικές σκέψεις, που πάλι δεν μπορεί να ελέγξει. Οι εκπαιδευτικοί θα περιγράψουν αυτόν τον μαθητή, ‘τουρίστας΄, ‘χαμένος στο διάστημα’, ‘απών΄, ‘είναι αλλού’, ‘δεν ενοχλεί, αλλά δεν συμμετέχει’…

ΕΠΥ Υπερκινητικός και παρορμητικός τύπος – ΕΠΥ-ΥΠ(ADHD-HI):

Δεν μπορεί να καθίσει στην καρέκλα, σηκώνεται και περπατάει μέσα στην τάξη, προπάντων στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, εξελικτικά στριφογυρίζει στη θέση του και παρατηρείται μια συνεχής κινητικότητα θέσης.

Δεν μπορεί να παρακολουθήσει κάτι για πολλή ώρα, είναι κινητικά ανήσυχο. Θέλει να σηκώνεται, παίζει για λίγο στο πάρκο, μετά θέλει να κάνει κάτι άλλο, να πάει στην παραλία. Σαν να μη το χωράει ο τόπος. Βλέπει τηλεόραση και συγχρόνως παίζει μπάλα και συγχρόνως μπορεί να φωνάζει ότι βαριέται !

Είναι παρορμητικό στον τρόπο που εκφράζεται, λέει «Σκάσε ρε» στον καθηγητή, και τη στιγμή που το λέει το έχει μετανιώσει. Δεν έχει φίλτρο στον λόγο του και στη συμπεριφορά του. Παρορμητικό και στην κίνηση – δηλαδή να κτυπήσει κάποιον, να αρπάξει τη μπάλα που παίζουν οι άλλοι, να αρχίσει να τρώει πριν καθίσουν όλοι στο τραπέζι, ή να κόψει την τούρτα των γενεθλίων με το που θα τη δει.

ΕΠΥ Σύνθετος τύπος – ΕΠΥ-Σ (ADHD-C):

Το παιδί έχει και τις 3 μορφές ΕΠΥ, είναι δηλαδή απρόσεκτο, υπερκινητικό και παρορμητικό.

είναι το παιδί που...

…δεν μπορεί να καθίσει στη θέση του για πολύ, διασπάται εύκολα η προσοχή του και μεταπηδά το ενδιαφέρον του από τη μία ασχολία στην άλλη. Δεν μπορεί να παρακολουθήσει για πολύ χρόνο κάτι (π.χ. την παράδοση μαθήματος, την εξήγηση για κάτι, ακόμη και το έργο στο σινεμά, και τη ζωντανή θεατρική παράσταση), εκτός κι αν είναι κάτι που το ενδιαφέρει πολύ. Πετάγεται και λέει πράγματα, που δεν θα έπρεπε να πει και που αμέσως το μετανιώνει, ή λέει πράγματα τελείως άσχετα, που εκείνο σκέφθηκε εκείνη τη στιγμή.
Τείνει να βαριέται εύκολα, με το που φθάνει κάπου που είχε ζητήσει ο ίδιος να πάει, βαριέται και θέλει να πάνε κάπου αλλού. Έχει απότομες εναλλαγές συναισθήματος, από πολύ χαρούμενο και ενθουσιασμένο, «πέφτει στα πατώματα και κλαίει». Δεν ικανοποιείται εύκολα, είναι ριψοκίνδυνο – κάνει επικίνδυνα πράγματα, δεν σταματά να παραπονείται και να ζητά πράγματα, γίνεται κουραστικό. Είναι ακατάστατο, δεν θυμάται που έχει βάλει τα πράγματα του, ή ακόμα που είναι τα πράγματα του, και ξεχνά συνέχεια μαθήματα, τετράδια, βιβλία, το μπουφάν του, τα ρούχα της γυμναστικής, το τάπερ με το φαγητό του. Δεν ξέρει ποτέ τι μαθήματα έχει για την επομένη, δεν κρατά σημειώσεις, ή γράφει άλλα αντ’ άλλων. Κάνει πολύ εύκολα φίλους, παντού, δεν μπορεί όμως να διατηρήσει αυτές τις φιλίες, δεν έχει σταθερούς ‘κολλητούς’.
Αναπόφευκτα, αντιμετωπίζει και μαθησιακά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο, με τους εκπαιδευτικούς να παραπονούνται συνεχώς στους γονείς γιατί φαίνεται ότι ποτέ δεν παρακολουθεί, δεν συμμετέχει, και είναι σαν να μην υπάρχει. Ή πάλι μπορεί να αποδιοργανώνει κατ’ επανάληψη, την ομαλή ροή του μαθήματος με τις άσχετες παρεμβολές του, με τη συνεχή κινητικότητα του και με ερωτήσεις που δεν έχουν καμιά σχέση με το μάθημα.

λίγα ακόμη για τo σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας

Είναι η μόνη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που στις πολύ σοβαρές περιπτώσεις της, όταν το παιδί δεν μπορεί να λειτουργήσει μέσα στα όρια του σχολείου, και μέσα στους κοινωνικούς κανόνες, χρήζει φαρμακευτικής αγωγής.

Είναι απαραίτητος ο αναπτυξιακός παιδίατρος (σε βρεφική/νηπιακή ηλικία) σε αυτές τις περιπτώσεις και στην πορεία του χρόνου, Παιδοψυχίατρος. Το παιδί σε φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητο να παρακολουθείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (κάθε 2 ή 3 μήνες διότι μεγαλώνει και εξελίσσεται) από τον Παιδοψυχίατρο που χορήγησε τη φαρμακευτική αγωγή.

Εξίσου απαραίτητο οι γονείς να ακολουθούν τουλάχιστον δυο φορές τον μήνα συμβουλευτικές συναντήσεις από ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή, ή τον Παιδοψυχίατρο τους. Απαραίτητη προϋπόθεση ο Οικογενειακός Ψυχολόγος που θα αναλάβει τους γονείς να γνωρίζει αυτό το συγκεκριμένο σύνδρομο, τι σημαίνει και τι εμπλέκει μια νοοτροπική φαρμακευτική αγωγή σε έναν εξελισσόμενο εγκέφαλο.

Επιπλέον, όλοι οι Ειδικοί που ασχολούνται με την ΕΠΥ να είναι γνώστες των επικαιροποιημένων δεδομένων. Στόχος πρέπει να είναι η σωστή πλαισίωση του παιδιού, για τη σχέση του με τους ίδιους τους γονείς, τα άλλα μέλη της οικογένειας, το σχολείο και όχι μόνο.

Είναι συχνή η συννοσυρότητα (η συνύπαρξη) με άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, και γι αυτό είναι άκρως απαραίτητη η διεπιστημονική διάγνωση στη διάρκεια του νηπιαγωγείου και πριν την έναρξη του σχολείου, και συνεχή παρακολούθηση από τον Παιδοψυχίατρο στην παιδική κι εφηβική ηλικία. Στην συνέχεια, θα είναι εξίσου απαραίτητη η παρακολούθηση αυτού του συνδρόμου από Ψυχίατρο, διότι διαφοροποιούνται τα συμπτώματα στην ενήλικη ζωή.

Μια υποσημείωση: Υπάρχει και η ψευδο-ΕΠΥ όπου το παιδί μπορεί να παρουσιάσει αυτήν τη συμπεριφορά εξαιτίας έντονων αρνητικών καταστάσεων που βιώνει και που το επιβαρύνουν ψυχοσυναισθηματικά. Αυτές όμως οι συμπεριφορές δεν ήταν πάντα εκεί και εμφανίστηκαν ξαφνικά. Όπως μετά το COVID, σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει παρατηρηθεί αυξημένη διάγνωση της ΕΠΥ, σε παιδιά και έφηβους (προπάντων έφηβους), που προηγουμένως δεν είχαν/παρουσίαζαν αυτά τα χαρακτηριστικά !

*46:523–532; Danielson, ML, et al. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, Volume 47, 2018 – Issue 2 ) (DSM-5, 2013; J.S. Raiker, L.Greening, L. Stoppelbein, S. P. Becker, P.J. Fite , Α.M. Luebbe – Child Psychiatry Hum Dev (2015).

ένα χαμόγελο είναι για όλους